γράφει ο Φωστήρας
Θυμήθηκα το Βέγγο στην «Ειρήνη» και κάθησα να μετρήσω πόσες φορές έχω δει τα έργα του ΜΕΓΙΣΤΟΥ ΤΩΝ ΤΡΑΓΙΚΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ, αλλά μετρημό δεν είχαν. Κάποια τα έχω δει και τέσσερις φορές. Και δεν ομιλώ για Αισχύλο, Σοφοκλή και Ευριπίδη. Μιλάω για τον Αριστοφάνη. Όλοι οι υπόλοιποι είχαν ήρωες θεούς και ημίθεους, ήρωες και βασιλιάδες και τους ισχυρούς της ημέρας, που τολμούσαν να ορίζουν τις μοίρες των άλλων, αλλά ήταν αδύναμοι να ελέγξουν τη δική τους μοίρα και την άφευκτη τους πτώση.
Ο πρωταγωνιστής του Αριστοφάνη ήταν ο απλός, αδύναμος άνθρωπος, που συντρίβεται από δυνάμεις που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Στα έργα του ντύνει με αισχρολογίες την αδυναμία του ήρωα του να ζήσει με αξιοπρέπεια, αλλά το γέλιο που βγάζει είναι τελικά πικρό. Κι αυτό γιατί ο θεατής βλέπει τον ίδιο του τον εαυτό στον Τρυγαίο, στον Πεισθέταιρο, τον Φιλοκλέωνα. Κάτι το οποίο εξ’ ορισμού είναι αδύνατο να συμβεί π.χ. στον “Προμηθέα Δεσμώτη”.
Και ενώ στον “Οιδίποδα” ο θεατής φεύγει από το θέατρο ανακουφισμένος, στον Αριστοφάνη φεύγει μαστιγωμένος. Ο ποιητής τον ξεγυμνώνει και του δείχνει στον καθρέφτη τον μοναδικό αίτιο όλων των δεινών του.
Οι ευαίσθητες κεραίες του είχαν συλλάβει από νωρίς τα μηνύματα των καιρών. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία έπνεε τα λοίσθια της. Έζησε την ήττα. Την είχε προβλέψει στους “Σφήκες”. Πριν όμως την καταστροφή είχε καταθέσει την πρόταση του για την “επόμενη μέρα”, στους αριστουργηματικούς Όρνιθες, όπου δύο απλοί, αδύναμοι, καθημερινοί άνθρωποι, ανίκανοι πλέον να βρουν ζωτικό χώρο και συμμαχίες σε έναν κόσμο που τους συνθλίβει, φεύγουν για τον ουρανό και μαζί με τα πουλιά φτιάχνουν εκεί μία καινούργια πόλη, τη “Νεφελοκοκκυγία”.
Και στα θυρανοίξια της πόλης τους διώχνουν όλους όσους έρχονται από τον κόσμο που άφησαν πίσω τους. Και διακόπτεται κάθε δεσμός ανάμεσα στον ουρανό και στη γη.
Η τραγικότητα συνίσταται όχι στην χειρουργικής ακρίβειας ανατομία της παθογένειας αλλά στο ανέφικτο της ¨λύσης”. Το έργο διαπιστώνει την αρρώστια αλλά αγνοεί το φάρμακο. Ο Αριστοφάνης εδώ γίνεται ο τελευταίος των τραγικών και ο πρώτος των ρομαντικών. Ο άκρατος ρεαλισμός του φτάνει στα απώτατα του όρια και διαβαίνει τα σύνορα. Η ουτοπία που προτείνει ως μοναδικό γιατροσόφι παραμένει το μεγαλοφυέστερο ποιητικό κατόρθωμα. Οι μεγάλοι ρομαντικοί των καιρών μας, ο Μολιέρος, ο Τουαίν, ο Τσέχωφ, ο Μαγιακόφσκι, δεν μπόρεσαν ποτέ να τον φθάσουν. Ο Θερβάντες, νομίζω, ήταν τελικά ο μόνος που κάθησε εκ δεξιών του.
Ο ολιγαρχικός Αριστοφάνης υπήρξε με θαυμαστό τρόπο η επιτομή αλλά και το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Που έδωσε στον αθυρόστομο προστατευόμενο της το δικαίωμα να τα βάζει με όποιον ήθελε, ακόμα και με την ίδια. Και τον άκουσε να προβλέπει την πτώση της. Και την ήττα.
Όσο για εκείνον, πραγματεύτηκε το “τώρα” αλλά και το “επέκεινα” (Νεφέλες, Βάτραχοι) με ένα τρόπο που ακόμα και σήμερα φαντάζει υπερρεαλιστικός και παραμένει αξεπέραστος. Οι αγώνες λόγων του, κορυφαίοι και αξεπέραστοι στην κλασσική δραματουργία, κόβουν ακόμα και σήμερα σαν σπασμένο γυαλί.
Όσο για όλους εμάς, ακόμα θα ψάχνουμε ως το τέλος να βρούμε τη μαγική ρίζα που όταν την μασήσεις βγάζεις φτερά, όπως έκαναν ο Πεισθέταιρος και ο Ευελπίδης.
Διαβαστε ακομα:
